April staat in het teken van de Maand van de filosofie. Met behulp van schrijvers, filosofen en kunstenaars filosoferen we dit jaar over het thema ‘natuur’. Wij zetten leestips op een rijtje!
Het thema ‘natuur’ en de relatie tussen mensen en dit onderwerp is op vele manieren te interpreteren: zo heb je de mens in de natuur en de natuur van de mens. Is de natuur aan het verdwijnen en zo ja, wat krijgen we ervoor in de plaats? En wat is het verschil tussen de menselijke en niet-menselijke natuur, tussen nature en nurture, tussen cultuur en natuur? Filosoof Eva Meijer neemt het voortouw in het onderzoek over de rol van de natuur als auteur van het essay van de Maand van de Filosofie. Bibi Dumon Tak heeft speciaal voor de Maand van de Filosofie het kinderboek De eik was hier gemaakt.
Dwalen in het Antropoceen – René ten Bos
Het Antropoceen is de in de wetenschap steeds courantere naam van het tijdperk waarin de mens als eerste soort invloed uitoefent op het klimaat, op de oceanen en op de aarde zelf. ‘Antropoceen’ is over het algemeen een alarmerend of apocalyptisch concept. De invloed van de mens op de aarde lijkt immers verre van positief. René ten Bos constateert in Dwalen in het Antropoceen een grootschalige verdwazing in onze samenleving ten aanzien van een belangrijke kwestie als klimaatverandering. Een term als ‘Antropoceen’ lijkt ons meer grip te geven op de problematiek, maar dat is volgens Ten Bos slechts schijn. Het alarmisme en het apocalyptische denken die tot uitdrukking komen in dit begrip helpen niet om meer richting te vinden. Ten Bos meent dat wij moeten leren ons open te stellen voor andere navigeertechnieken. Zijn nieuwe boek leert ons te dwalen in de vreemde zone tussen mens en natuur.
Dieren in ons midden – Jozef Keulartz
Nederland is kampioen biodiversiteitsverlies. In Dieren in ons midden stelt de auteur de vraag hoe we in Nederland ruimte houden voor wilde dieren aan de hand van actuele thema’s. Moeten we de landbouw verder intensiveren om ruimte voor natuur te scheppen of juist natuurinclusief te werk gaan? Is de wolf een ramp of een zegen? Kan de dierentuin een belangrijke rol spelen bij het behoud van soorten? Is het ethisch en ecologisch verantwoord om uitgestorven soorten via genetische modificatie weer nieuw leven in te blazen? Over de vraag hoe we biodiversiteitsverlies kunnen stoppen bestaat tussen natuurbeschermers en de andere maatschappelijke geledingen grote verdeeldheid evenals onder dierenbeschermers en natuurbeschermers onderling. De auteur legt de mechanismen bloot van de strijd voor dieren, die een strijd tussen mensen blijkt te zijn.
De 18 wetten van de menselijke natuur – Robert Greene
In De 18 wetten van de menselijke natuur vraagt bestsellerauteur Robert Greene zich af hoe we motieven achter het gedrag van anderen kunnen doorgronden. We zijn immers sociale dieren en onze levens zijn afhankelijk van relaties met anderen. Greene onderzoekt het gedrag van alledaagse mensen maar ook van historische figuren als koningin Elizabeth I en Martin Luther King om tot de kern te komen van wat mensen drijft. Hij weet oude wijsheden, filosofie en wetenschappelijke onderzoeken helder en begrijpelijk te verwoorden en leert ons om onze eigen emoties bij het beoordelen van anderen te negeren en hoe empathie te ontwikkelen. We krijgen meer inzicht in het handelen van anderen en die kennis vormt een handvat en een tactiek voor de sociale omgang met elkaar.
Het parlement van de dingen – Bruno Latour
De Franse filosoof Bruno Latour lanceerde een spraakmakend idee: we kunnen de wereld vanuit het gezichtspunt van andere mensen, dieren, planten en zelfs objecten bekijken door ons ermee te vereenzelvigen. Via rollenspellen is het mogelijk om andere personen en zaken een stem te geven in een theatraal ‘parlement der dingen’. Latours idee, dat zich bevindt op het raakvlak van filosofie en kunst, is vooral aangeslagen in de wereld van de natuurbescherming. Zijn aanpak blijkt zeer geschikt om de ecologische rijkheid te verbeelden en politiek hanteerbaar te maken. In dit boek staan vertalingen van de belangrijkste Franse en Engelse teksten van Latour over het parlement der dingen en de ecologie. Met deze teksten geeft Latour niet alleen alle levende wezens op de planeet een stem, maar ook de Aarde, Gaia, zelf.
Het wilde deel van de wereld – Virginie Maris
In het antropoceen stelt de mens zichzelf centraal en probeert hij de wereld op grote schaal te beheersen. De natuur wordt gereduceerd tot instrument en verliest haar intrinsieke waarde. Virginie Maris pleit voor een herwaardering van de natuur in haar radicale anders-zijn. Tegenover de platte, grenzeloze wereld van het antropoceen stelt Virginie Maris ‘het wilde deel van de wereld’. Haar benadering veronderstelt een andere manier van denken over, en omgang met de natuur. Het is van belang onszelf te begrenzen, om zo de soevereiniteit van de wilde natuur zeker te stellen, en haar te beschermen tegen uitbuiting en vervreemding. We moeten ons in de wilde natuur gedragen als bezoekers van een vreemd land, niet als opzichters of beheerders.
De goede voorouder – Roman Krznaric
De grote problemen van onze tijd gaan allemaal terug op één ding: we denken alleen aan de korte termijn. Dat denken koloniseert de toekomst. Je ziet het in het bedrijfsleven, de politiek en het persoonlijk leven. Zo ontstaat steeds meer ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen en nemen existentiële dreigingen toe. We staan aan de rand van de afgrond. Toch is er hoop, volgens Roman Krznaric. Om goede voorouders te worden moeten we onder meer onze economie en politiek radicaal omvormen – een enorme opgave. Maar onder die ambitieuze doelen ligt iets wat we zelf kunnen doen: onze kortzichtigheid inruilen voor langetermijndenken. Krznaric onthult zes praktische manieren om onze hersenen hierin bij te scholen. Dan verschuiven we de loyaliteit van onze eigen generatie naar de hele mensheid, en kunnen we onze planeet en onze toekomst redden. De belangrijkste vraag die we onszelf moeten stellen is: ‘Zijn we een goede voorouder?’.