Annie M.G. Schmidt: Ode aan een icoon

Ze schreef talloze verzen, liedjes, kinderboeken, toneelstukken, musicals en radio-en televisiedrama’s. Tijd voor een kleine ode.

Tekst: Liesbeth Smit
Illustraties: Noëlle Smit

Dit jaar werd ook nog ‘s een van haar beroemdste creaties Pluk van de Petteflet vijftig jaar. Reden voor een nieuw verzamelwerk met daarin haar mooiste (kinder)verzen en verhalen, en een tentoonstelling in het Haagse kinderboekenmuseum. Logisch, want het werk van Annie M.G. Schmidt verveelt nooit.

Tegendraads en eigenwijs

Als kind wilde ik later Annie M.G. Schmidt worden. En dat is eigenlijk nooit veranderd. Ik verslond haar boeken en herlas ze regelmatig, met als eeuwige favorieten Otje, Pluk van de Petteflet, Wiplala en Minoes. Dankzij haar ging ik zelf gedichtjes en verhalen schrijven maar vooral: leerde ik van onze taal houden zoals alleen zij dat kon overbrengen. Of ze als mens net zo leuk was als ze in haar boeken doet daarom niet ter zake. Maar, zou Annejet van der Zijl in de biografie Anna (2002) over haar schrijven: “Annie M.G. Schmidt was in alles wat ze deed even gewoon als buitengewoon.’ En bang om daarbij tegen heilige huisjes aan te schoppen was ze niet. Zo gaf ze in een legendarisch interview met Ivo Niehe uit 1992 toe eigenlijk helemaal niet zo van kinderen te houden. ‘Ik zal ze niet schoppen als ik ze tegenkom, maar ik ben niet bepaald dol op ze.’ Die uitspraak was Annie ten voeten uit: tegendraads, eigenwijs en als geen ander in staat om haar publiek te vermaken.

Wars van kleinburgerglijkheid

Bestel alles van Annie M.G. Schmidt via Paagman.nl

Kort nadat ze was geboren kwam haar acht jaar oudere broer thuis met de mededeling dat hij haar had verkocht voor een kalf – het zou nooit meer echt goedkomen tussen de twee. Als buitenbeentje in het Zeeuwse Kapelle – vroegwijs, verlegen, verkeerde kleren – zocht ze vervolgens haar toevlucht in de wereld van de verbeelding en sprookjes. Op haar vierde schreef ze haar eerste gedicht: Er was eens een hond / die zat op zijn kont / Er was eens een kat / die zat op zijn gat. Op dat moment kon niemand bevroeden dat ze ’s lands meest gevierde schrijfster zou worden en bovendien een bekende mediapersoonlijkheid die nooit te beroerd was om – soms gespeeld chagrijnig – haar vrije kijk op de wereld te geven. Want die vrijheid was een groot goed, in vrijwel al haar werk bekritiseerde ze vriendelijk doch scherpzinnig alles dat riekte naar kleinburgerlijkheid en dogmatische braafheid. Wie herinnert zich niet mevrouw Helderder uit Pluk van de Petteflet (1971); constant met de insectenverdelger bij de hand. Of de altijd maar klagende ‘miesmuizers’ uit de iets minder bekende musical Fluitje van een cent (1960): Annie wist zowel de mensheid als de tijdsgeest feilloos te raken en doet dat ook in deze tijd nog. ‘Slechts’ deze twee voorbeelden noemen doet haar gehele oeuvre dan ook tekort, maar wie volledig wil zijn staat voor een flinke uitdaging; Annie schreef maar liefst honderddrieënveertig boeken, negen musicals, acht toneelstukken en ruim vierhonderd gedichten, talloze liedjes, columns, hoorspelen en televisieseries. ‘Niet houden van Annie is het laatste Nederlandse taboe’, zei hoogleraar Nederlandse letterkunde Jos Joosten ooit. En het is inderdaad moeilijk voor te stellen dat in de enorme en veelzijdige taaloceaan die haar oeuvre is niets te vinden zou zijn dat een mens bevalt.

Nieuwe bloemlezing

Van Het fluitketeltje tot Floddertje, van Jip & Janneke tot Ja Zuster, Nee Zuster en van Minoes tot Misschien wel echt gebeurd. ‘Het mooie aan het werk van Annie is dat het voor kinderen te volgen is, maar dat volwassenen er ook van genieten. En dat is al decennialang zo.’ Dat zegt redacteur kinderboekenfonds Dik Zweekhorst van uitgeverij Querido, die de nieuwe bloemlezing Het mooiste van Annie M.G. Schmidt samenstelde. Het boek van zo’n 320 pagina’s is op te vatten als een ode op zichzelf, bomvol Annie’s bekendste gedichten en verhalen, een enkele musicaltekst zoals Ik zou je het liefste in een doosje willen doen en vooral: talloze, splinternieuwe illustraties waar de uitgeverij zo’n tien illustratoren voor benaderde. En van hen is Noëlle Smit, die in 2017 al een hernieuwde uitgave van Dikkertje Dap van illustraties voorzag. Ook voor dit nieuwe boek was het een feest om de tekeningen te bedenken, zegt ze. ‘Vooral bij Het kameeltje zag ik meteen voor me hoe dat eruit moest zien, maar bij vrijwel al haar werk gaat er meteen een luikje open in mijn hoofd. Annie had een bepaalde vinnigheid die toch nooit lelijk werd. Dat er nu een nieuwe bundel van haar werk verschijnt verdient ze, vind ik.’

Tijdloze kinderdromen

Dat vinden ze bij Querido ook, want daar geven ze al jaren met liefde haar werk uit, in overleg met Annie’s zoon Flip van Duin. Zweekhorst: ‘Zo’n gedicht als Pas op voor de hitte, met die openingszin: “Denk aan juffrouw Scholten, die is vandaag gesmolten, helemaal gesmolten op de Dam”, daar gaan mijn mondhoeken steeds weer van krullen. En dan Pluk, die dit jaar vijftig werd. In dat boek komen zoveel kinderdromen tegelijk uit: een eigen huis, pratende dieren én de wereld redden van een parkeerplaats. Dat verhaal verveelt nooit.’ Extra mooi dus dat ruim vijfentwintig jaar na haar overlijden nog steeds nieuwe generaties (en hun voorlezende ouders, opa’s en oma’s) blijven kennismaken met haar werk. Al blijft haar advies aan alle kinderen die haar ooit lazen of nog steeds lezen ook altijd overeind: ‘Doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht.’

Dit artikel werd gepubliceerd in Present van Paagman #5. Verkrijgbaar in de winkels van Paagman met een Paagman Privilege Pas of lees ‘m online.
Geschreven door
Meer van Redactie Paagmag

Opvallende uitspraken in onze najaarsglossy Present

Tekst: Esther Pordon Voor het tweede nummer van ons magazine Present spraken...
Lees verder