Toen ik als klein meisje leerde over de Tweede Wereldoorlog werd ik direct gegrepen. Het hele idee van concentratiekampen, de regels die daar waren en hoe mensen ervoor zorgden dat ze daar niet terecht kwamen, vond ik bizar, maar ook super intrigerend. Ik stelde me voor hoe ik dat zou aanpakken en wat voor persoon ik zou zijn in tijden van oorlog.
Mijn grootouders hadden geen spectaculaire oorlogsverhalen en dat vond ik stiekem best jammer. Daar ging mijn kans om alle vragen te stellen die ik had. Dus dook ik de bibliotheek in en kocht ik nog net niet de hele museumshop van het Anne Frank huis leeg (ik had een zeer beperkt budget als 10-jarige). Hoe gruwelijk sommige verhalen ook waren, ik moest weten wat er in die tijd allemaal gebeurd was.
Inmiddels is het 75 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd en nog steeds verschijnen er nieuwe boeken over de oorlog. Wat ik probeer te zeggen is; we raken nooit uitgepraat. Alle boeken gaan over dezelfde periode in onze geschiedenis, maar elk verhaal is uniek. Elk verhaal geeft je een nieuw gevoel, een nieuwe kijk op de oorlog, een nieuwe verbintenis met die periode en ook nieuwe inzichten over wat het is om vrij te zijn.
Welke recent verschenen boeken (2020) over de Tweede Wereldoorlog moet je echt lezen? Hieronder een shortlist.
Haar naam is Selma – Selma van de Perre
De Joodse Selma was zeventien toen de oorlog uitbrak. In 1942 werd ze opgeroepen voor een werkkamp, maar daar wist ze onderuit te komen. Ze sloot zich aan bij het verzet. Onder de naam Margareta van der Kuit, ofwel Marga, vervalste ze documenten en koerierde ze door het hele land. Ze wist vaak te ontsnappen aan de nazi’s, maar werd in juli 1944 toch verraden. Anders dan haar zusje Clara en haar ouders overleefde ze de gruwelen van het kamp. Al die tijd wist niemand dat ze joods was, en niemand kende haar echte naam. Pas na de oorlog durfde ze die weer uit te spreken: Selma.
Toen ik kind was, was er oorlog in mijn buurt – Minke Bos
Tussen 2015 en 2020 hebben duizenden leerlingen uit heel Nederland ouderen geïnterviewd over het dagelijks leven in hun wijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. In dit boek staan de verhalen die zij ophaalden. Over je vervelen en granaatscherven zoeken. Over dan maar fan worden van de Duitse actrices die alleen nog maar te zien zijn in de bioscoop, en de ruzies met je broer over wie de verduisteringsborden voor het raam moest doen. Over hoe het was om tijdens de oorlog verliefd te zijn op iemand die moest onderduiken, of gepest te worden omdat je de taal niet goed sprak omdat je gevlucht was uit een ander land.
Het eerste transport – Heather Macadam
Op 25 maart 1942 ontvangen bijna duizend joodse meisjes uit Poprad, Slowakijke, een oproep om te komen werken voor de overheid. Ze melden zich op het station in hun beste kleren, trots dat ze zich nuttig kunnen maken voor hun land. In plaats daarvan worden ze naar Auschwitz gestuurd. Slechts enkelen keren terug.
Heather Macadam deed jarenlang nauwgezet onderzoek naar de meisjes van het eerste officiële Auschwitz-transport. Zo ontrukte ze hun verhaal aan de vergetelheid en bracht hun hiermee een laatste eerbetoon. Hiervoor ontving zij een Yad Vashem-onderscheiding.
Eindstation Auschwitz– Eddy de Wind
In 1942 meldde de Joodse arts Eddy de Wind zich vrijwillig aan als arts om in Westerbork te werken. In 1943 werd hij echter naar Auschwitz gedeporteerd waar hij in werkte als Pfleger van Poolse gevangenen. In Eindstation Auschwitz doet hij verslag van de verschrikkingen in het kamp en analyseert en observeert hij het gedrag – zowel goed als kwaad – waar mensen toe in staat zijn. Het boek verscheen voor het eerst in 1946, maar is dit jaar opnieuw uitgebracht. Zover bekend is dit het enige boek dat daadwerkelijk in Auschwitz geschreven. Het originele schrift is momenteel een van de belangrijkste stukken van de Auschwitz-tentoonstelling, te zien in New York.
Harro & Libertas – Norman Ohler
Verzet, spionage en uiteindelijk de dood: dit is allemaal terug te vinden in het aangrijpende liefdesverhaal van Harro Schulze-Boysen en Libertas Haas-Heye. Met gewaagde verzetsdaden voerde dit bijzondere koppel jarenlang strijd tegen het regime van Hitler. Totdat het netwerk werd ontdekt door de ‘Rode Kapel’ van de Gestapo in de zomer van 1942, verenigden Harro en Libertas meer dan 150 voornamelijk jonge en artistieke mensen. Helaas kwam daar een einde aan. Vóór Kerstmis 1942 werden Harro en Libertas geëxecuteerd en gaf Hitler opdracht iedere herinnering aan hun bestaan uit te wissen.
