Tekst: Judith van Ankeren
Een boek vertalen is een hele verantwoordelijkheid. Je bent toch bezig met het ‘kindje’ van een ander. Dat geldt extra als het een bestseller is, zoals de boeken van Dan Brown en de Harry Potter-serie. Maar het is ook een eer: “Als vertaler ben je best belangrijk. Wij hebben het laatste woord.”
Omdat het interview plaatsvond voordat Oorspong van Dan Brown uitkwam, moesten vertalers Yolande Ligterink (58) en Erica Feberwee (66) op hun woorden letten. Want voordat ze überhaupt aan de slag mochten, tekenden ze een dik pak geheimhoudclausules.
Feberwee: “Daarin staat niet alleen dat je niets mag loslaten over het plot, maar
ook over de locatie van de vertaling. Daar staan dikke boetes op, die kan ik niet betalen. Dan moet ik ervoor gaan zitten, vrees ik. Maar gelukkig kun je in de gevangenis ook vertalen, haha. Waar het deze keer was, mag ik dus niet zeggen, maar de vorige keer zaten we in Londen.” “Normaal werken we thuis, maar bij zo’n bestseller nemen ze geen enkel risico,” vult Ligterink aan.
Geen mail, geen internet
“We zaten met vertalers uit allerlei landen bij elkaar, in een ruimte zonder ramen.
Je mag niets naar jezelf mailen en je telefoon moet op de vliegtuigmodus. De computers die er staan hebben geen internetverbinding, er is alleen een intern netwerk. Maar het is heel gezellig hoor. Al is het wel hard werken, we vertaalden 142.000 woorden in vier weken.”
Verrassend verhaal
Ligterink en Feberwee vinden het samenwerken prettig. Ze deelden het boek in vier delen, zodat ze allebei zowel een stuk van de eerste als tweede helft voor hun rekening konden nemen. Pas ’s avonds na het werk, dacht ik: wat heeft hij weer goede vondsten
gedaan. Het gaat deze keer over moderne kunst. Het leuke is dat je het gevoel krijgt dat je de hoofdpersoon Robert Langdon ook echt leert kennen met al zijn onhebbelijkheden.”
De eenzame vertaler bestaat niet echt meer
Als het helemaal mijn wereld niet is, zeg ik nee.” Feberwee vertaalt geen horror, hoewel bij thrillers het bloed soms ook rondspat. “Laatst had ik een boek waarin verschrikkelijke dingen gebeurden met babylijkjes. Dat vond ik niet zo. En heel technische boeken vind ik te lastig. Hoewel we wel een Yahoo-lijst hebben waarop veel vertalers zitten, zodat je elkaar vragen kunt voorleggen. Iedereen is heel collegiaal. Wat dat betreft was het vertaalwerk vroeger een stuk eenzamer.”
Wat maakt een vertaling goed?
Leesbaarheid is nummer één, het moet lekker lopen, vinden Ligterink en Feberwee. Het tweede is de sfeer van het boek pakken. Ligterink: “Je moet recht doen aan de stem van de schrijver, maar als ik een zin lelijk vind maak ik ’m mooier.” Feberwee: “Als vertaler ben je best belangrijk.
Bij Anna Karenina heeft Boland er zelfs een boekje bij gemaakt over zijn keuzes. Hij gaat ook helemaal voor de leesbaarheid en heeft sommige namen aangepast.
Bijvoorbeeld een zin als ‘Hij kon niet wachten’ is eigenlijk een anglicisme, maar in een boek dat zich in het hedendaagse New York afspeelt, kan dat prima. In een boek als Jane Eyre maak je ervan: ‘Hij popelde van ongeduld’. In die tijd popelden mensen nog, nu niet meer. Dat soort dingen moet je wel weten.”
Typische vertaalzondes
Over een echte vertaalzonde hoeven ze niet lang na te denken: als je in het Nederlands kan zien wat er in het Engels heeft gestaan. Feberwee: “Laatst zag ik bijvoorbeeld dat ‘rather beautiful’ was vertaald als ‘nogal mooi’. Dat vond ik heel raar in die context, wij zeggen dan ‘best mooi’. ‘Nogal laat’, kan bijvoorbeeld weer wel. En Amerikanen zijn nogal van de overtreffende trap, dat zwak ik wat af. Het is al snel ‘amazing’, daar maak ik vaak van dat het leuk was. Niet alles kan geweldig zijn. Dat moet je als vertaler niet steeds laten staan.”
Dan Brown: geen egotripper
Want schrijvers maken natuurlijk wel eens fouten, zelfs grootheden als Dan Brown. Ligterink: “Dan drinkt een personage koffie en even verderop is het ineens thee. In een scène reed de hoofdpersoon vanaf het vliegveld naar de stad. Hij keek naar links en zag een bepaald monument. Dat heb ik nagezocht en dat bleek niet te kunnen: het monument stond rechts van de weg. We hadden een hele lijst. Die geven we door aan de uitgever en dan wordt het origineel ook aangepast.”
Dan Brown is ook helemaal niet moeilijk, hoewel we hem niet rechtstreeks kunnen mailen, dat gaat via zijn agent. Maar hij is wel langs geweest op de locatie waar we zaten, om te overleggen en voor feedback. Hij komt dan bij iedereen even kijken en een praatje maken. Het is een erg aardige man, helemaal geen egotripper. Ook hebben we met hem gedineerd.”
Ligterink: “Ik kan me best voorstellen dat schrijvers moeite hebben met veranderingen, want het is wel hun kindje. Maar de meesten vinden het vooral heel leuk om vertaald te worden en in andere landen uit te komen.”
Lees het hele artikel in de glossy PRESENT van Paagman. Verkrijgbaar in de winkels van Paagman met een Paagman Privilege Pas.
