Vanwege zijn tachtigste levensjaar verschijnen er dit najaar drie boeken over hem, zelf schreef hij voor de gelegenheid een boek over zijn jeugdherinneringen. Maar met leeftijd heeft Maarten van Rossem niet zoveel, en van leeftijdsdiscriminatie wordt hij ronduit boos. Een heerlijk gesprek met de meest eigenzinnige ‘boomer’ van Nederland, al is hij dat officieel helemaal niet.
Tekst: Liesbeth Smit
Fotografie: Anouk de Kleermaeker
De media kregen er afgelopen september geen genoeg van. In zijn goed beluisterde podcast reageerde Maarten van Rossem (80) eindelijk op de vraag hoe lang hij nog van plan was om deel te nemen aan het programma De slimste mens. En dat was, als zijn gezondheid het toeliet, nog zeker tot zijn honderdste. ‘Philip Freriks had al eerder aangegeven dat hij zou stoppen op zijn tachtigste. Toen dat bekend werd gemaakt werd ik ineens onophoudelijk gebeld: wat gaat u doen? Moet u weg? Zou het niet beter zijn als u door een cabaretier wordt vervangen? Dat ging me tegenstaan, dus heb ik gezegd dat ik helemaal niet ga stoppen. Net als Henry Kissinger, die is net honderd geworden maar zijn brein werkt nog tiptop.’
Toch gaf u niet lang daarna alsnog aan toch te gaan stoppen met het programma. Mag ik vragen waarom?
‘Dat doorgaan tot mijn honderdste was maar recalcitrantie. Ik had al jaren geleden besloten te stoppen als Philip zou stoppen.’
Dat soort verwijzingen naar uw leeftijd en zogenaamde houdbaarheidsdatum zijn behoorlijk onbeleefd vindt u niet?
‘Ja, en die discussie erover maakt me pissig. De slimste mens is een ongekend succes geworden door ons. En de meeste van onze kijkers zijn mensen van zestig plus, die willen helemaal geen jonge zangeres in het panel zien.’ Is dit een nieuwe ontwikkeling eigenlijk? ‘Dat denk ik niet, je merkt het wel pas als je zelf oud bent. En wat is ‘oud’? Van Frans Timmermans wordt gezegd dat hij ‘oude politiek’ is. Maar die man is tweeënzestig, zelfs voor AOW is hij te jong! Oudere mensen zouden ook opeens hun grote huizen uit moeten om plaats te maken voor jonge gezinnen. Maar stel je nou eens voor dat je gehecht bent aan je studeerkamer en je rotzooi? Ik lig hier niet van wakker, maar het contrast dat ik én oud ben én in beeld blijf roept wel iets op. En dat gaat er hard aan toe hoor. Ik las op social media over mezelf dat “hij jaren dood is maar dat zelf nog niet weet”. Dat irriteert me. En voor je het weet ga je jezelf verklaren en wordt het een voorthollend ding. Terwijl je moet denken: zoek het maar uit allemaal.’
Vanwege uw tachtigste verjaardag schreef u een boek over uw jeugd.
‘Ik wilde mijn vroegste herinneringen wel opschrijven, onder voorwaarde dat het niet over seks zou gaan, en niet over mijn vrouw en kinderen. Zij waren heel makkelijk trouwens, dat moderne geteut over hoe zwaar opvoeden allemaal is vind ik gelul. Maar goed, mijn vrouw zegt dat ik dat alleen maar denk omdat ik er nooit iets aan deed. Ik zie dat als klassiek huwelijksgekibbel.’
Uw eerste twintig jaar beginnen in oktober 1943.
‘Ik ben ook geen boomer, dat zijn de mensen die werden geboren vanaf de lente van 1946, negen maanden na het definitieve vertrek van de Duitsers toen de ergste honger voorbij was.’
De term boomer is demografisch, maar het heeft in deze tijd een andere lading gekregen toch?
‘Dat klopt, het is pejoratief geworden omdat de boomers nu de schuld krijgen van alles dat er mis is gegaan op de planeet. Dat duidt op een volstrekt gebrek aan historisch denken, maar daar doe je weinig aan. In Amerika was het al eerder een populair scheldwoord, daar zijn dan ook veel babyboomers. En wij hebben ons inwoneraantal er mede door verdubbeld: van 9 miljoen Nederlanders in 1945 naar bijna 18 miljoen nu. Daar zijn ook veel migranten bij, maar uiteindelijk hebben we de aanwezigheid van boomers voor een groot deel op ons eigen geweten gehad. Door de medische vooruitgang worden ook steeds meer mensen oud en die willen niet allemaal stilletjes thuiszitten. Wen er maar aan zou ik zeggen. Ook dat is met je tijd meegaan.’
In uw boek schetst u een beeld van uw jeugd waarin u veel in de boeken zit.
‘Het was thuis schraalhans keukenmeester: we hadden weinig geld, er was geen tv en we luisterden niet naar de radio. Maar er waren veel boeken. Ik kon goed leren en las alles, van de Donald Duck tot De wind in de wilgen. De wonderbare reis van Nils Holgersson vond ik een gouden boek. Nog steeds vind ik lezen heel fijn. Ik ben nu bezig in Engineers of Victory van Paul Kennedy over de duikbotenoorlog, daarin las ik interessante dingetjes die ik nog niet wist. En ik ben dol op encyclopedieën. Wikipedia vind ik het mooiste dat er is, daar maak ik geregeld een vrij fors bedrag naar over. In mijn boek vertel ik over twee walvissen, mevrouw Haroy en mijnheer Jonas, die in de jaren vijftig door Europa reisden. Dat was een heel wonderlijke zaak die ik dus even op krantenwebsite Delpher heb gecheckt. Internet vind ik een zegen. Al moet ik daar ook lezen dat ik al jaren dood ben en daar nog niet over ben geïnformeerd.’
U werd lange tijd geplaagd als kind.
‘Vanaf de kleuterschool was ik een buitenbeentje. Het is me een raadsel waarom, maar ik zie die jongens in de zandbak nog voor me. Mijn zus Sis was altijd bereid om erop los te timmeren voor mij, maar geweld zit niet in mijn aard. Het plagen stopte op mijn veertiende, maar de middelbare school vond ik alsnog een vorm van een fatsoenlijke gevangenis. In 1963 ging ik Farmacie studeren omdat mijn familie dat een verstandige keuze vond. Mijn liefde voor geschiedenis was er altijd al, maar thuis werd het gezien als een vak voor hopeloze zwakkelingen. Als je daarvoor koos wachtte je een leven van beschaafde armoede in Winterswijk.’
U koos er toch voor en werd uiteindelijk hoogleraar Geschiedenis, in 2008 ging u met pensioen. Daarna begon uw bestaan als bekend mens pas goed. Hoe ervaarde u dat?
‘Ik was al bekend als Amerikadeskundige, zo leerde ik hoe de media werken. Op 11 september 2001 duidde ik de terreuraanslag in actualiteitenprogramma NOVA. Ik zei dat ik de mateloze, hysterische opwinding erover niet terecht vond en dat er geen enkele reden was om te vooronderstellen dat er een Derde Wereldoorlog aanstaande was. Ik werd er meteen uitgebonjourd. Terwijl de naweeën van 11 september daarna nooit uitkwamen zoals ze werden voorspeld. De kredietcrisis van 2008 heeft veel meer impact gehad, maar dat vinden we een te ingewikkeld onderwerp en er zijn geen kalasjnikovs in te zien. Het valt me vaker op dat het leitmotiv van de media paniek is. En dat stoorde me toen ook al.’
In wat voor tijd leven we nu volgens u?
‘Het klimaatprobleem en de noodzakelijke energietransitie zullen zich wel voltrekken in deze tijd. We hebben het geld en de technologie ook om dat te doen, dat het niet gebeurt ligt aan de stompzinnigheid van de politiek. En laat ik daar eerlijkheidshalve aan toevoegen: aan de stompzinnigheid van veel kiezers wereldwijd. Amerika wordt momenteel deels geleid door een Republikeinse politieke elite die de klimaatcrisis ontkent, en binnen Europa heeft Nederland dit van alle landen het langst laten sloffen. Ik geloof niet dat dat boosaardige opzet was, maar het was wel erg slordig.’
Is deze tijd misschien ook wat minder zorgeloos dan vroeger?
‘We hebben de neiging om onze eigen tijd schromelijk te overschatten. Maar vrijwel alle tijden zijn overgangstijden, noem mij eens een periode waarin er niets gebeurde. Ik maak me dus niet speciaal ongerust over deze tijd, al weet ik ook dat mijn tijdlijn eindig is en ik er relatief weinig van zal meemaken.’
Daarover gesproken: wat zijn uw plannen voor de toekomst?
‘Gewoon doorgaan zoals het gaat. Ouder worden is niet altijd leuk, veel mensen met wie ik ben opgegroeid zijn al dood. Maar in mijn herinnering zijn ze er nog gewoon en zie ik ze zó weer voor me staan. Verder blijf ik actief en lees ik veel kranten om bij te blijven, dat is nooit anders geweest. En dat is waarschijnlijk ook nog zo als ik straks mijn honderdste haal zonder De slimste mens.’
