Tekst: Jean-Pierre Geelen
Het was vorig jaar dé talk of the town: de verkoop van de rechten op de memoires van Michelle en Barack Obama. Een recordbedrag werd neergeteld en het eerste van de twee boeken (Michelle’s Becoming) is net uit. Waar komt die ‘Obamania’ toch vandaan?
Het was zo’n moment in de categorie ‘Waar was jij toen…?’ 20 januari 2009: de inauguratie van Barack Obama als president van de Verenigde Staten. De wereld pinkte een traantje weg. Change! Nu werd alles anders. Yes, we can!
‘Tijd voor een betere geschiedenis’: de voorpagina van de Volkskrant verwoordde een dag later een wereldwijd gevoel. ‘De nieuwe stem van de hoop’. De krant was de enige niet: het was de teneur van vrijwel de gehele (westerse) pers.
Obama’s eerste woorden schalden over de aanwezigen en over alle tv-zenders op de wereld: ‘Medeburgers, ik sta hier deemoedig, vanwege de taak die ons wacht.’ Toegegeven: het was moeilijk onberoerd te blijven bij Obama’s omschrijving van zichzelf als ‘een man wiens vader zestig jaar geleden niet bediend werd in een restaurant, en nu voor u hier de plechtige eed aflegt’. Een redenaarstrucje wellicht, maar daarom nog geen minder oprechte en navrante waarheid.
Een nieuw begin
Bij de NOS voelde de toenmalige VS-correspondent tijdens het kanonsaluut ‘de stad ontploffen’. Gelegenheids-anchor Eva Jinek peilde de stemming bij Gerri Eickhof in Washington. ‘Gerri, we weten dat het steenkoud is daar, maar hoe is de gevoelstemperatuur?’ Eickhof: ‘Zomers warm. Zelfs de cameramensen om mij heen maakten een rondedansje toen het einde van het tijdperk Bush werd afgekondigd.’
Acht jaar later sloeg het klimaat radicaal om. De gevoelstemperatuur bereikte waarden van de Noordpool. Wat herinnert u zich van de inauguratie van Donald Trump? Vermoedelijk vooral de bizarre worsteling over de fotobeelden, die zouden verraden dat er bij het Capitool aanzienlijk minder volk was komen opdagen dan acht en vier jaar eerder. Het was het officieuze startschot voor het in rap tempo oprukkende begrip fake-news.
Hoe anders ook de nieuwskoppen. ‘Trump gaat er meteen met gestrekt been in, zijn toespraak is ongekend fel’, luidde het eerste bericht op RTL-nieuws direct na zijn inhuldiging. En: ‘Nederlanders somber over vier jaar Trump, zo blijkt uit onze enquête’.
De boekhandel als spiegel
De boekhandel is de spiegel van het leven en de wereld. Nergens is het contrast tussen de twee laatste presidenten zo scherp zichtbaar als in de uitgeverij en de schappen van de handel. De rekken puilen uit van de boeken van of – vaker – over de Amerikaanse presidenten Obama en Trump. Met een opmerkelijk verschil in toon.
Waar de publicaties over Obama meestal positief of zelfs bewonderend zijn, is de teneur van boeken over Trump steevast kritisch. Tekenend is de werkwijze van fotograaf Pete Souza: na een eerder fotoboek over zijn jaren als Witte Huis-fotograaf onder Obama maakte hij dit jaar een nieuw werk. Over Trump, maar dan als ‘bezorgde burger’. In Shade plaatste hij zijn Obama-foto’s als commentaar op uitspraken en tweets van Trump.
‘Alles waar Obama op staat, verkoopt’, zei literair agent Paul Sebes dit jaar al tijdens de Londen Book Fair tegen NRC Handelsblad. Hij kan het weten: zijn agentschap won de race onder agenten om in Nederland de rechten te mogen verkopen voor de twee aanstaande Obama-boeken. ‘De twee Obama-boeken’: allereerst de persoonlijke geschiedenis van Michelle Obama: Becoming, gevolgd door het verwachte klapstuk: de ‘officiële’ memoires van haar man Barack die terugblikt op zijn presidentschap. Dat belooft nieuws. En Barack is al een gedreven schrijver gebleken, met een vlotte pen en gevoel voor humor.
Alles waar Obama op staat, verkoopt
Er is dan ook een miljoenendans ontstaan om die twee boeken – waarover straks meer. Hoe komt dat toch? En waarom verkoopt alles van en met Obama, en Trump veel minder?
Vooropgesteld: Amerikanen zijn, bij gebrek aan een eeuwenoude historie, dol op presidentiële biografieën uit de recentere geschiedenis. In 2017 werden in Amerika meer dan 23 miljoen biografieën verkocht, in een boekenmarkt waarin toch al zo’n 27 miljard per jaar omgaat. Serious business dus.
‘Europa’ houdt meer van democraten dan van republikeinse presidenten. Die laatste werden en worden hier alom verdacht of gevreesd om hun snode plannen met de wereld. Ronald Reagan, George Bush, Donald Trump: altijd was er de angst voor ‘de rode knop’, gevoed door hun doorgaans weinig verzoenende redevoeringen en uitlatingen jegens gevreesde andere wereldleiders. Als ze al niet met leugens de wereld een oorlog in dreven.
De Obama-factor
Sommige democraten hadden hun eigen schandaaltjes, maar Obama wist zonder kleerscheuren uit zijn ambt te treden. Een ongeschonden blazoen – dat was lang geleden. Hij heeft misschien niet eens zo gek veel bereikt op politiek gebied (sommige zaken werden door zijn opvolger ook rap weer teruggedraaid), maar hij heeft ook geen kapitale blunders of schandalen op zijn naam staan.
Voor Barack komt daar die mysterieuze ‘Obama-factor’ bij. De eerste zwarte president, en democraat. Met een fenomenaal talent voor speeches. Die schreef hij niet zelf (Obama heeft veel te danken aan speechschrijver Jon Favreau), maar Barack wist ze voor te dragen als een volleerd acteur. De juiste dictie, de intonatie, een functionele stilte, gedoseerde ontroering – het is door en door Amerikaans, maar ook een goede Amerikaan neerzetten vergt talent dat niet iedereen gegeven is.
Last but not least hebben de Obama’s zorgvuldig gewerkt aan hun imagebuilding. Hun leven is een droom, een sprookje van twee mensen die zich vanuit een achterstandspositie opwerkten tot het allerhoogste. In haar boek Becoming (Mijn verhaal) beschrijft Michelle hoe ze als meisje uit het zuiden van Chicago de allereerste zwarte First Lady van de VS werd. ‘Ik hoop dat mijn verhaal anderen inspireert om te worden wie ze willen zijn’, twitterde ze. Haar man kan het haar nazeggen.
De Obama’s hebben zorgvuldig gewerkt aan hun imagebuilding
Op sociale media verkeren de Obama’s de laatste jaren tussen beroemdheden als Oprah Winfrey, Richard Branson en Tom Hanks. Met zichtbaar genoegen ventten ze hun glamour-status uit door aan te treden in de talkshows van Ellen De Generes en David Letterman, en lieten ze zich uitbundig dansend filmen bij een optreden van Beyoncé en Jay-Z. Zoals een krant schreef: ‘Je associëren met Beyoncé geldt als een brevet van coolheid’.
Obama’s memoires
Dat alles heeft de woordprijs van Obama’s memoires flink opgestuwd. Het is een miljoenenbusiness geworden. Allereerst voor de ex-president zelf. Toucheerde die gedurende zijn ambtstermijn al een slordige 355 duizend euro per jaar (exclusief onkostenvergoeding), het echte werk begint daarna. De Obama’s, tijdens hun ambtsperiode de hoop van arm Amerika, weten van rekenen. The New York Times sprak er schande van dat ‘de heilige Obama’ vorig jaar een bedrag van 400 duizend dollar kreeg voor een toespraak op een gezondheidsconferentie.
Peanuts vergeleken bij de opbrengst van de rechten voor de biografieën van hem en zijn vrouw Michelle. Meer dan 65 miljoen dollar had de Amerikaanse uitgever Penguin Random House ervoor over – het hoogste bedrag dat ooit voor memoires werd betaald. Ter vergelijking: voor de memoires van Bill Clinton werd destijds 15 miljoen dollar betaald, voor die van George W. Bush 10 miljoen.
Uitgever Penguin was een oude bekende voor Barack. Gerenommeerde uitgevers als HarperCollins en Simon & Schuster hadden zich ook gemeld, maar visten achter het net. Dat de boeken bij verkoop nog geschreven moesten worden, leek er in dat hengelen niet toe te doen.
Succes leek gegarandeerd, want Barack had zich al de status van bestsellerauteur aangemeten. Zijn boek The Audacity of Hope (2006) en een briefboek aan zijn dochters leverden hem samen al 8,4 miljoen euro op. Zijn eerdere biografie Dreams from my Father (2004), werd 4 miljoen keer verkocht en leverde zo’n 8 miljoen euro op aan royalty’s. Zijn toekomst was verzekerd. En dan moeten zijn ‘officiële memoires’ dus nog verschijnen. ‘A straightforward memoir about his presidency’, wordt het volgens de uitgever. Recht door zee – de torenhoge verwachting is gewekt.
Michelles Becoming
Michelles boek Becoming kwam onlangs uit in 24 vertalingen op één en dezelfde dag, van Arabisch tot Zweeds. Het was onderdeel van een haast militaire operatie rond de twee Obama-boeken. Ook in Nederland brak al snel het gevecht uit.
Allereerst was daar de strijd tussen literaire agenten: wie mag de rechten hier doorverkopen? Bij de uitverkorene, Sebes & Bisseling, dienden zich acht uitgevers aan, waarvan er in de tweede ronde vier overbleven. Uiteindelijk werd het Hollands Diep, onderdeel van het concern Overamstel. De uitgeverij wil, geheel conform de geheimzinnigheid waarmee dit soort deals worden gesloten, geen details kwijt. Maar in kringen van bieders die meedongen, gaat bij geruchte het bedrag rond dat de uitgever ervoor bereid was te betalen: zo’n drie miljoen euro voor beide vertalingen.
Rationaliteit speelt in zo’n veilingachtige situatie niet altijd meer een rol, zegt een van de uitgevers die meebood (en verloor). ‘Soms wil je een boek gewoon hébben, net als een schilderij.’ Opvallend detail, dat de nervositeit tekent: meestal krijgt de uitgever een zogeheten ‘proposal’ aangeboden, een indruk van het boek van zo’n vijftig pagina’s. In het geval van de Obama’s was er helemaal niets. Het idee was al voldoende, dankzij dat ene toverwoord: die naam.
Een uitgever die toehapt begeeft zich in een web van voorwaarden. Doorgaans komen die neer op strenge geheimhoudingsplicht voor de vertalers en strikte embargo’s rond de verschijningsdatum. Vaak moet de uitgever de publiciteit uit handen geven van de agent. Er zijn gevallen bekend waarin vertalers hun telefoons moesten inleveren en stukken tekst per koerier op versleutelde usb-sticks werden aangeleverd aan uitgeverijen.
Obamania
Roem is een zee waarop velen meesurfen. Het resultaat is een soort ‘Obamania’, een eigentijdse variant op de goudkoorts. De ‘Obama-boeken’ vliegen de koper om de oren. Fotoboeken, brievenbundels en andere ego-documenten: alles is een kans. Lang niet altijd is er een relatie tussen auteur en de president.
Een ‘Methode voor charismatische communicatie’ voor weifelende managers? We noemen het De Obama-factor! Nog een hulpboek: Yes, I can! Speechen als Obama.
‘Obamachicklit’, doopte columniste Aaf Brandt Corstius een ander verschijnsel afgelopen zomer in de Volkskrant. Oftewel: boeken geschreven door ex-Obama-medewerksters. De memoires van de ex-kok van Obama had ze nog even overgeslagen, maar twee andere boeken uit dit genre had ze wel gelezen: From the Corner of the Oval (Wanneer kun je beginnen?) door Beck Dorey-Stein, en Who Thought This Was a Good Idea? van Alyssa Mastromonaco. De eerste was stenograaf bij de Obama-administration, de ander deed iets administratiefs in het Witte Huis. Slechts de verre nabijheid van de president leek de rechtvaardiging voor deze boeken.
De Obama-lezer kan maar beter nog een plankje vrijhouden in de boekenkast
Het einde is nog lang niet in zicht, ook niet voor de Obama’s zelf. Onderzoekers van de Kogod School of Business schatten dat de twee Obama’s de eerste vijftien jaar zo’n 230 miljoen euro kunnen verdienen met hun boeken, toespraken én hun jaarlijks pensioen (190.000 euro). De Amerikaanse krant The New York Times voorspelde bij de laatste dagen van zijn presidentschap dat Barack Obama zou kunnen uitgroeien tot ‘de succesvolste presidentieel auteur sinds Theodore Roosevelt’. Die schreef in totaal 42 boeken.
De Obama-lezer kan maar beter nog een plankje vrijhouden in de boekenkast.
Het beeld bij dit artikel komt uit het fotoboek ‘Obama: An intimate portrait’ van Pete Souza (€ 34,95)
Lees het hele artikel in de glossy Present van Paagman. Verkrijgbaar in de winkels van Paagman met een Paagman Privilege Pas of lees ‘m hier online.
