“If all printers were determined not to print anything till they were sure it would offend nobody, there would be very little printed,” aldus de woorden van Benjamin Franklin in 1731. Het cancelen van boeken is al sinds de boekdrukkunst werd uitgevonden een probleem. Wij verzamelden banned books door de decennia heen.
Vaak denken we aan klassiekers als De Duivelsverzen van Salman Rushdie, maar er zijn nog steeds veel boeken die elk jaar worden aangevochten en gecensureerd. Boeken over ras, seksualiteit en nieuwe concepten en ideeën worden nog steeds vaak verboden door bepaalde gemeenschappen. Doorgaans worden boeken verboden op morele, religieuze of politieke gronden. Ze worden beschouwd als obsceen of te controversieel om door de samenleving gelezen te worden. In het boek Banned Books ontdek je de verhalen achter de meest schokkende en beruchte boeken ooit gepubliceerd.
1951: The Catcher in the Rye – J.D. Salinger
🇳🇱 De vanger in het graan
The Catcher in the Rye is een klassieke tekst op veel middelbare scholen en high schools. Het boek gaat over de 16-jarige Holden Caulfield, die 2 dagen in New York rondzwerft nadat hij van zijn privé school is ontsnapt. daarnaast wordt het gezien als hét originele coming of age verhaal. Niet alleen is er sprake van grove taal en seksuele referenties, ook heeft Holden een lak aan ouderlijk en volwassen gezag. Iets wat in 1951 in boeken nog vrij zeldzaam – zo niet ongehoord was. Holden Caulfield werd door veel ouders en leraren als een slecht voorbeeld gezien.
1956: Giovanni’s Room – James Baldwin
Je zou maar je manuscript inleveren bij je uitgever en het advies krijgen om het te verbranden. Dit overkwam James Baldwin toen hij zijn tweede boek Giovanni’s Room af had. Zijn verhaal speelt zich af in Parijs in de jaren ’50 en gaat over David en Giovanni. Ook al zijn er in deze relatie geen expliciete seksscènes door Baldwin beschreven, zijn Amerikaanse uitgever durfde er toch niet zijn handen aan te branden. Ook het feit dat Baldwin – zelf een zwarte man – zover een wit hoofdpersoon schreef baarde de uitgever zorgen. Gelukkig wilde James Baldwins Britse uitgever wel aan de slag met het boek.
1982: The Color Purple – Alice Walker
🇳🇱 De kleur paars
Alice Walker won in 1983 als eerste zwarte vrouwelijke auteur de Pulitzer Prize met haar roman The Color Purple. In dit boek haalt Walker thema’s aan als racisme, seksualiteit en de kracht van vriendschap. Tussen 1984 en 2013 was het boek op veel Amerikaanse scholen en bibliotheken verboden vanwege de weergaven van geweld, mishandeling en lesbische seks. In 2017 werd The Color Purple in Texas zelfs nog verboden in alle staatsgevangenissen vanwege de referenties aan incest. Haar bekroonde roman is losjes gebaseerd op het leven van Walker’s stiefgrootmoeder, wat het een extra belangrijk boek in de Amerikaanse literatuur maakt.
1985: The Handmaid’s Tale – Margeret Atwood
🇳🇱 Het verhaal van de dienstmaagd
“Lucky me, I live in a democracy, so at least I’m not in jail or being tossed out of a plane,” zei Margaret Atwood terugblikkend op haar bestseller The Handmaid’s Tale. En alhoewel dat best grappig klinkt, is de realiteit hiervan natuurlijk wel best triest. Haar verhaal over Offred en de Republiek van Gilead (het Amerika van een nabije toekomst) omschrijft Atwood dan ook eerder als speculatieve literatuur dan als science fiction. De vertelster, behoort tot de ‘Dienstmaagden’, de nieuwe klasse die slechts één doel heeft: zich voort te planten. Alleen ’s nachts in haar sobere kamer is ze vrij om zich over te geven aan haar illegale herinneringen, het lezen van boeken en haar eigen echte naam. Van The Handmaid’s Tale is ook een succesvolle dramaserie gemaakt en wordt veel gebruikt bij lessen op middelbare scholen, maar ouders hebben de grafische seksscènes en de passage waarin de hoofdpersoon Offred met haar ‘Commander’ naar een bordeel gaat aangegrepen om het boek te laten verbieden op scholen.
1988: The Satanic Verses – Salman Rushdie
🇳🇱 De duivelsverzen
Salman Rushdie (1947) is een Brits-Amerikaanse essayist en schrijver van Indiase afkomst. Hij schrijft voornamelijk fictie en is een voorvechter van de vrijheid van meningsuiting. Zijn vierde roman, The Satanic Verses (Duivelsverzen), zorgde voor grote ophef en lokte protesten en debatten uit over de rol van vrijheid van meningsuiting en politiek geweld. Sinds de publicatie van het boek is Salman Rushdie zijn leven niet zeker. Hij werd met de dood bedreigd, onder meer in 1989 met een fatwa waarin de Iraanse geestelijk moslimleider Ruhollah Khomeini opriep hem te vermoorden. Meerdere liquidatiepogingen zijn al gedaan, maar op 12 augustus 2022 ging het pas echt mis toen de Brits-Indische schrijver in New York werd aangevallen. Volgens ooggetuigen werd de schrijver meerdere keer gestoken voordat de dader werd overmeesterd door mensen uit het publiek. Gelukkig heeft Rushdie de aanslag wel overleefd.
1991: American Psycho – Bret Easton Ellis
🇳🇱 American Psycho
Al voordat American Psycho werd gepubliceerd ontving auteur Bret Easton Ellis doodsbedreigingen naar aanleiding van de (mogelijke) inhoud van het boek. De zwarte komedie vertelt het verontrustende verhaal van Patrick Bateman, een New Yorkse beurshandelaar die zich ’s nachts schuldig maakt aan misdaden die zo gruwelijk zijn dat ze ons verstand te boven gaan. Het boek zou eerst door uitgeverij Simon & Schuster gepubliceerd worden, maar deze trok zich terug vanwege de “walgelijke” inhoud. Na de publicatie door een andere uitgeverij riepen meerdere organisaties nog steeds op tot een boycot van het boek. Inmiddels is American Psycho een echte cultroman, maar tot vandaag de dag ook nog steeds controversieel. Zo mag het boek in Australië en Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld alleen door 18+-lezers gekocht worden.
1997-2016: Harry Potter – J.K. Rowling
Miljoenen lezers – jong en oud – hebben de tovenaarsleerling Harry Potter in hun hart gesloten, maar ondanks het gigantische succes hebben de Harry Potter boeken te maken gehad met vele uitdagingen en verboden. Veel van deze oproepen om de boeken uit (school)bibliotheken te halen komen uit de conservatief Christelijke hoek. Zij hekelen de vermeende occulte of satanische inhoud van de werken, waardoor het debat ontstond over de mogelijke schadelijke aard van de serie voor de lezers. Volgens jaarlijkse rapporten van de Amerikaanse bibliotheekbond over verboden boeken zijn de Harry Potter-boeken meerdere jaren als meest verboden boeken op scholen genoteerd.
2006: The Bastard of Istanbul – Elif Shafak
Elif Shafak (1971) is een schrijfster van Turkse afkomst en de best verkopende vrouwelijke schrijfster van Turkije. Ze schrijft nog steeds en publiceerde boeken geschreven in het Turks en in het Engels. Haar verhalen – soms met een vleugje magisch realisme – zijn uit het leven gegrepen waarin belangrijke thema’s als religieus fanatisme, xenofobie en feminisme een grote rol spelen. Hierdoor zijn haar boeken regelmatig voer voor controverse en woede. In 2006 leidde Şhafaks boek The Bastard of Istanbul tot haar vervolging in Turkije op grond van “belediging van de Turksheid” onder Artikel 31 van de Turkse Strafwet. Shafak werd vervolgd vanwege een uitspraak van een van de personages in het boek die de moorden op Armeniërs tijdens de Eerste Wereldoorlog als genocide bestempelde. Gelukkig werd ze vrijgesproken. Toch woont de schrijfster tegenwoordig in Londen en durft ze niet meer Turkije te bezoeken.
