Verboden boeken in de Nederlandse literatuur
Bij de combinatie van ‘verboden vruchten’ en ‘literatuur’ zie ik onmiddellijk twee Zeeuwse studiegenootjes voor me. Niet omdat het nu zulke bloedmooie spetters waren – in hun enkellange rokken en hun hoog dichtgeknoopte bloezen – maar omdat ze zo zwaar gereformeerd waren dat ze allerlei boeken die verplicht waren voor onze studie niet mochten lezen. Jan Wolkers, Louis Paul Boon, Gerard Reve… allemaal streng verboden terrein, terwijl ze Nederlands studeerden!
Destijds, eind jaren negentig, vond ik ze meestal belachelijk en soms meelijwekkend, maar inmiddels denk ik ook aan ze terug met iets van afgunst. Want ik kan me niet voorstellen dat ze uiteindelijk niet toch wat onder ogen hebben gekregen uit die zwarte lijst, en wat een effect moet dat hebben gehad! Stel je voor dat je Wolkers nog eens voor het eerst kunt lezen, onvoorbereid, zodat je er de oorspronkelijke inslagkracht van kunt ervaren. Voor welke scholier van nu geven Giphart, Zwagerman of Grunberg nog de zinderende schokken die ze uitdeelden aan mij, die geen internetaansluiting had?
Het jongensinternaat van mijn opa had een bibliotheek waarin de scabreuze boekpassages waren doorgekrast. “Moet u nou eens kijken, er heeft zomaar iemand in dit boek lopen krassen!” riep hij dan pesterig tegen de onderwijzer. “Kunt u me vertellen wat daar nou gestaan heeft?”
Verboden lijst
De katholieke kerk hield vanaf het begin van de boekdrukkunst tot 1966 een lijst bij, de index librorum prohibitorum, met verboden boeken. Gerrit Komrij was de kerk daar innig dankbaar voor: “Toen ik die lijst als jongen onder ogen kreeg, wist ik eindelijk welke boeken ik moest lezen!”
Het lijkt dus eenvoudig.
Willen we iets doen aan de ontlezing, dan zullen we weer boeken moeten verbieden waardoor ze het aroma aannemen van de verleiding.
Maar werkt dat nog, in een tijdperk waarin elke denkbare pornografische verleiding nooit verder dan één zoekactie van je verwijderd is? Tegen Pornhub kan die katholieke index niet op concurreren.
De werkelijkheid van seks
Nee, maar het gaat in die verboden boeken om meer dan seks alleen. Of liever, het gaat er om wat internet je nooit zegt over seks maar wat seks wel werkelijk is. De pornomodellen van het scherm bespringen elkaar probleemloos, voeren de techniek zonder hapering uit, in een wereld waar liefdesverdriet, weemoed of schaamte absurde entiteiten zouden zijn, terwijl je bij Zwagerman, Giphart of Grunberg leest over het gehannes met condooms, de onhandigheid, jaloezie, onzekerheid, frigiditeit, impotentie, frustratie, wanhoop, schaamte en geluk. Kortom over precies waar je in het echte leven mee te maken krijgt.
Dan zijn verboden boeken je bondgenoot. Je leest er over wat je met niemand bespreekt terwijl iedereen het meemaakt. Literatuur als de klankkast van je ervaringen die anders onbegrepen, ongearticuleerd en ongeordend in je stamelen.
Die geestelijke wereld is het waard om aangemoedigd te worden. Boeken verbieden is denk ik niet meer mogelijk, maar we kunnen ze wel ontmoedigen. Bijvoorbeeld door te zeggen: “Díe boeken? Tsja… die zijn wel een beetje… nee, daar zou ik nog even mee wachten. Kijk jij eerst nog maar gewoon een tijdje internetporno.”
