Do you read Dutch literature? Ctete holandskou literaturu? Lรฆser du hollandsk litteratur? Steeds meer jonge Nederlandstalige auteurs maken furore in het buitenland. Tot hun grote genoegen. โHet voelde groots. Mijn boek kreeg opeens een eigen leven op een plek waar ik nooit ben geweest.โ
Tekst: Maarten Dessing
Vertaald worden! Voor Thomas Olde Heuvelt was dat van jongs af aan een droom. De verhalen die hij mรณรฉst vertellen, verdienden zo veel mogelijk lezers. En zijn eigen taalgebied is maar klein. โZeker voor mijn genres: horror en fantasyโ, vertelt hij. โIn de boekwinkel zag ik als jongen alleen Angelsaksische auteurs als Stephen King en Clive Barker. Als ik ooit van schrijven wilde leven, dacht ik, moet ik de grens over.โ
Al vroeg in zijn schrijverscarriรจre investeerde hij daarom zelf in vertalingen. Toen hij 750 euro met een verhalenwedstrijd won, financierde hij daarmee een Engelse versie, waarna hij op de World Fantasy Convention de rechten ervan wist te verkopen. โDe kosten van de vertaling en de reis wogen niet op tegen het geld dat ik ermee verdiende. Maar het hielp mijn naam op te bouwen: die vertaling werd genomineerd voor de Hugo Award.โ
Ook voor zijn doorbraakroman HEX trok Olde Heuvelt zelf de wereld in. โMijn uitgever wilde dat niet. Die zei: dat lukt nรณรณit, Nederlandse horrorschrijvers worden niet vertaald. Maar ik dacht: ik probeer het gewoon. Op conventies heb ik veel contacten gelegd. Via vertalingen van korte verhalen bouwde ik een naam op. Tot ik een bekende literair agent vond die op basis van een elevator pitch van HEX dacht: tof, dat boek wil ik vertegenwoordigen.โ En de rest, zoals dat heet, is geschiedenis. HEX is inmiddels verschenen in zoโn 30 landen โ tot Braziliรซ, Serviรซ en Vietnam aan toe. Vertalingen van volgende boeken volgden. En in Amerika wordt zijn werk gepubliceerd door Tor Books, dat maar รฉรฉn andere niet-Engelstalige auteur uitgeeft. Internationaal netwerk
Thomas Olde Heuvelt staat niet op zichzelf. De laatste jaren hebben opmerkelijk veel jonge Nederlandstalige auteurs succes in het buitenland. Marieke Lucas Rijneveld, Lize Spit, Jaap Robben, Hanna Bervoets, Anne Eekhout, Aimรฉe de Jongh, Charlotte Van den Broeck, Tobi Lakmaker, to name but a few. Allemaal zijn ze onder de veertig en van allemaal is werk in een hele reeks landen verschenen. Of komt de vertaling binnenkort uit.
De inspanning van Olde Heuvelt is wel uniek. Auteurs laten de verkoop van hun werk doorgaans over aan hun uitgever. De grote bedrijven hebben daar rechtenmanagers voor in dienst, die een groot internationaal netwerk hebben en precies weten welke auteur bij welke buitenlandse redacteur in de smaak kan vallen. De uitgeverijen krijgen daarbij steun van de Nederlandse en Vlaamse Letterenfondsen, die wereldwijd reclame maken voor onze literatuur en subsidies voor vertalingen beschikbaar stellen.
Groter afzetgebied
De meeste schrijvers koesterden ook niet een vergelijkbare droom om vertaald te worden. โIn het begin was ik daar helemaal niet mee bezigโ, zegt Hanna Bervoets. โIk wilde schrijven. Maar ik bouw geen pensioen op, dus het was fijn dat mijn afzetgebied groter werd. Ook weet ik inmiddels wel hoe het werkt in Nederland. Heel leuk, om in Den Haag lezers te ontmoeten, maar na al die keren dat ik daar ben geweest, is het een verrijking om eens naar Berlijn of Frankrijk te mogen reizen. Het vergroot mijn eigen wereld.โ
โIk had niet per se het verlangen te worden vertaaldโ, herinnert ook Jaap Robben zich. โTot De zuurtjes werd aangekocht door een Zuid-Afrikaanse uitgeverij. Dat voelde groots. Mijn boek kreeg opeens een eigen leven op een plek waar ik nooit ben geweest. Het had iets mysterieus: alsof het geheel zelfstandig de grote wereld in gaat. Dat heb ik nog steeds, als iets naar bijvoorbeeld Azerbeidzjan of Galliciรซ wordt verkocht.โ
Wel doen schrijvers veel om eenmaal verschenen vertalingen te ondersteunen. โIk ben veel op pad geweestโ, zegt Lize Spit over de vijftien-plusvertalingen van Het smelt. โIk ging op bijna iedere uitnodiging in. En dat helpt. Interviews en optredens maken je zichtbaar als auteur. Daar profiteert je boek van. In Spanje heb ik zelfs eens een heuse persconferentie gegeven: in een zaal achter een microfoon voor allemaal journalisten.โ
Alleen de lusten
Het kan ook op afstand. Misschien zelfs beter, omdat te veel reizen de vliegschaamte voedt. Toch is bijvoorbeeld Bervoets niet in het Engels gaan twitteren of facebooken. โHet mooie van een vertaling is dat je alleen de lusten van het schrijven hebt. Niet de lasten als negatieve recensies of nare opmerkingen. In het buitenland kun je die wรฉl negeren. Je krijgt alleen goede recensies opgestuurd en als je online wordt getagd is dat altijd uit bewondering.โ
Soms is echter weinig mogelijk. Schrijvers horen dan nรญรฉts van hun buitenlandse uitgever. โDe Arabische rechten van Het smelt zijn al in 2017 verkocht, ik weet niet eens of het al is verschenenโ, zegt Spit. โVan sommige vertalingen krijg je opeens een boek opgestuurdโ, beaamt Robben. โDat is alles. Als het dan ook nog in een schrift is dat ik niet kan lezen, is het helemaal raadselachtig. Hoe zou dat er in de boekhandel daar bijstaan? Hoe wordt het ontvangen? Gรฉรฉn idee.โ
Hollandse nuchterheid
Waarom de Nederlandse literatuur zoโn succes over de grens is, laat zich moeilijk verklaren. Is het domweg de toegenomen inspanningen om
de vertaalrechten te verkopen? De International Booker Prize voor De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld in 2020, waarna de rest van de wereld benieuwd was wat er nog meer in De Lage Landen werd geschreven? Of is er iets typisch Nederlands of Vlaams aan al die boeken dat men elders onweerstaanbaar vindt?
โBuitenlandse lezers zijn niet speciaal geรฏnteresseerd in Nederlandโ, denkt Olde Heuvelt. โIk had HEX drie jaar na verschijnen herschreven in een Amerikaanse setting. Internationale uitgevers kochten allemaal die versie, omdat iedereen gewend is dat populaire fictie zich daar afspeelt. Wel is mijn horror uniek รณmdat ik Nederlander ben. Want? Personages schrikken, zo werkt het genre, terwijl ik ze ontzettend nuchter en praktisch laat reageren.โ
Het succes over de grens komt wat hem betreft dan ook eerder door gebeurtenissen die weinig met de inhoud te maken hebben โ zoals voor hem een uiterst lovende aanprijzing van Stephen King. Anderen onderschrijven dat. Bervoets: โDe Engelse vertaling van Wat wij zagen was een BookTok-hit. 600.000 views, dat helpt.โ Robben: โToen Zomervacht werd genomineerd voor de International Booker Prize werd de vertaling in drie dagen gelijk aan vijf landen verkocht.โ
Lize Spit valt het juist op hoe universeel haar Vlaamse plattelandsgeschiedenis uit de jaren negentig blijkt te zijn. โIn het buitenland kijken ze door de details heen. Ze zien vooral hun eigen plattelandsdorpen waar dezelfde dynamiek plaatsvindt als in Het smelt. Tegelijk herkennen ze sommige details ook. Hypes als de Buffalo-schoenen die ik beschrijf, had je overal. Wel vindt men in het buitenland dat wij alles zo expliciet verwoorden.โ
Andere cultuur, andere interpretatie
Toch is het soms verbazingwekkend hoe een boek in een ander land wordt ontvangen. โZomervacht is in Oost- Europa onthaald als iets heel nieuws, omdat een belangrijk personage verstandelijke en lichamelijke beperkingen heeftโ, vertelt Robben. โHier vond niemand dat bijzonder, maar zij kenden dat niet. In Engeland zoom- den alle recensies weer in op leven in economisch marginale omstandigheden. Daar had ik hier niemand over gehoord.โ
Ook de plaatselijke actualiteit speelt een rol. โEen vertaling verschijnt soms zo lang nadat je het hebt geschrevenโ, zegt Spit. โToen Het smelt elders uitkwam, was dat midden in de #Metoo-storm. Overal werd het verhaal geรฏnterpreteerd als: hoe is het om als vrouw op te groeien in een omgeving met grensoverschrijdend gedrag. #Metoo had ik tijdens het schrijven niet eens in mijn achterhoofd kunnen hebben, al is dit wel een belangrijk thema.โ
Heel interessant, vinden de auteurs dat. Zeker als de invalshoek onbegrijpelijk is. โIn Amerika zagen ze Wat wij zagen als horror!โ, roept Bervoets uit. โIk denk omdat ik beschrijf wat mijn personages โ content moderators โ te zien krijgen. Dat vinden ze in het buitenland heftiger dan hier. Het deed me ook beseffen dat genres in Amerika niet zo strikt zijn gescheiden. Wij hebben een ander beeld bij horror dan zij.โ
Zulke reacties zeggen uiteindelijk meer over de andere cultuur dan over het eigen werk. Maar toch. Al die nieuwe perspectieven maken de boeken nog rijker dan de schrijver ooit voor mogelijk had gehouden.
