Op 13 mei 1619 – deze week vierhonderd jaar geleden – werd Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof onthoofd.
Negen maanden daarvoor, op 29 augustus 1618, werd Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof gearresteerd op verdenking van hoogverraad waarna hij werd opgesloten en veroordeeld. Nog steeds geldt Oldenbarnevelt (1547-1619) als een van de grootste staatsmannen uit de Nederlandse geschiedenis, dé bouwer en stichter van de Nederlandse staat.
Belangrijkste staatsman van de nieuwe Republiek
In een tijd waarin afkomst en status zwaar telden, was Johan van Oldenbarnevelt als zoon van niet-adellijke komaf zich pijnlijk bewust van zijn ‘problemen’ om hogerop te komen. Gedurende zijn gehele leven is Oldenbarnevelt bezig geweest om zijn afkomst te retoucheren, zijn status te verhogen en zijn rijkdom te vergrotenUiteindelijk slaagde hij erin zijn ambt als landsadvocaat uit te bouwen van juridisch adviseur tot de belangrijkste vertegenwoordiger van de Hollandse afgevaardigden. De unie van zeven onafhankelijke gewesten was niet zijn politieke ideaal, maar in deze vorm heeft de staat wel anderhalve eeuw goed gefunctioneerd. Van Oldenbarnevelt speelde in de vorming van de Republiek dé allesbeslissende rol, hij wordt beschouwd als bouwer en stichter van de Nederlandse staat en vormde een wonderteam met prins Maurits. In de periode 1617-1618 komt het echter tot een clash, waarbij Oldenbarnevelt uiteindelijk het onderspit delft. Zijn terechtstelling op het Binnenhof is een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis.
Vierhonderd jaar later
Nu in 2019, vierhonderd jaar na de dood van Johan van Oldenbarnevelt krijgt de staatsman eindelijk weer de erkenning die hij verdient. Ter nagedachtenis aan zijn sterfdag en zijn belangrijke invloed op de hedendaagse Nederlandse staat komen er dit jaar veel boeken over Van Oldenbarnevelt uit. Wij zetten er een paar op een rij:
Nicolaas Matsier – De advocaat van Holland
‘Hij is al een poos op, Oldenbarnevelt. Het licht van eind augustus heeft hem zonder pardon gewekt. En niet alleen hem.’ Zo begint voor de Advocaat van Holland zijn laatste ochtend in vrijheid. Hij zal negen maanden in gevangenschap worden vastgehouden boven in de nog steeds bestaande Ridderzaal en op gezette tijden langdurig worden verhoord. Na negen maanden verneemt Oldenbarnevelt in de rechtszaal zijn doodvonnis, dat daags daarop voltrokken wordt. Nicolaas Matsier volgt hem tot op deze laatste dag in al zijn gedachten, herinneringen en overwegingen tijdens de eenzame uren van opsluiting en de dagenlange uitputtende verhoren. Hij brengt zo een belangrijk moment uit de begintijd van de Nederlandse staat op onvergelijkbare wijze tot leven.
Arnout van Cruyningen – Johan van Oldenbarnevelt 1547-1619
Historicus Arnout van Cruyningen vertelt in de biografie Johan van Oldenbarenvelt over een van de grootste figuren van onze vaderlandse geschiedenis die aan de wieg stond van de Republiek. Vierhonderd jaar na zijn dood schrijft Arnout van Cruyningen in Johan van Oldenbarnevelt over deze intrigerende staatsman en zijn rol bij het ontstaan van de Republiek. Eerder verscheen van Arnout van Cruyningen het boek De Opstand 1568-1648 dat lovende recensies kreeg.
Mike Harmsen – Broeders in oorlog, vijanden in vrede
In dit boek van historicus Mike Harmsen staat de relatie tussen Johan van Oldenbarnevelt en Prins Maurits centraal. Na de dood van Willem van Oranje staan beide mannen op. Hun personaliteiten al even verscheiden als hun achtergrond. De eerste een politieke meester van nederige afkomst, de tweede een briljante veldheer van edele geboorte. Samen trekken ze ten strijde voor hun staat en geloof, maar ook voor zichzelf. Met het geluk aan hun zijde boeken ze overwinning, na overwinning. Maurits nam de steden in, terwijl Van Oldenbarnevelt faciliteerde en dicteerde in Den Haag. Maar als het vrede wordt, gaat het mis… Worden de broeders in oorlog, vijanden in vrede?
Thomas Rosenboom – Het einde van Johan van Oldenbarnevelt
De trouwe knecht van Johan van Oldenbarnevelt, Jan Francken, schreef een indringend en ontroerend verslag van zijn laatste maanden. Begin zeventiende eeuw voor het eerst in drukvorm uitgebracht, maar daarna verdween het helaas uit beeld. Het door de dienaar van de landsadvocaat opgetekende dagboek dook onlangs na bijna 200 jaar op. Ter gelegenheid van de vierhonderdste sterfdag van de staatsman brengt uitgeverij Athenaeum de hertaling van Thomas Rosenboom opnieuw uit.
Jan Weening – Oldenbarnevelt – De laatste reis van de landsadvocaat
Schrijver Jan Weening is arts en emeritus hoogleraar pathologie aan de UvA. Zijn belangstelling voor geschiedenis inspireerde hem tot het bestuderen van het leven van Johan van Oldenbarnevelt en de veelbewogen jaren na diens executie. Na de onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt wordt zijn lichaam tegen de wil van de familie weggestopt in de grafkelder van de Hofkapel. Tien jaar later gaat Cornelis van der Mijle, schoonzoon van Oldenbarnevelt, op weg om de stoffelijke resten in het geheim over te brengen naar het landgoed Stoutenburg, waar de weduwe van Oldenbarnevelt zich heeft teruggetrokken. Een ronduit hachelijke onderneming. Jan Weening verweeft historische feiten met fictie. Het resultaat is een wervelend portret van een roerige tijd, waarin de grondvesten van Nederland werden gelegd.