Het doorbroken taboe op mentale problemen

Het begon vier jaar geleden allemaal met nieuwsgierigheid naar haar eigen stress en angsten in een veeleisende tijd. En misschien ook wel een beetje vanuit het idee dat ze daarbij tegen haar mentale grenzen was opgelopen. Dus startte de Britse influencer Gemma Styles (33) haar podcast Good Influence, waarin ze elke week diverse experts uitnodigde op het gebied van geestelijke gezondheid en neurodiversiteit. Aan wie ze eerlijke en informatieve vragen stelde als: waarom voel ik me zo overprikkeld? Is iedereen succesvoller dan ik? En ben ik de enige die me soms zo voelt? De podcast bleek een schot in de roos, vooral omdat het Styles erin lukte om een stem van haar generatie te zijn. En in het geruststellende boek Why Am I Like This? – Er is niets mis met mij (en ook niet met jou) dat volgde, steekt ze iedereen een hart onder de riem die zich overweldigd, minderwaardig of (nog) niet op diens plek voelt. Opvallend genoeg geeft ze daarin wel een paar handvatten om minder stressvol door het leven te navigeren, maar kijkt ze vooral naar de maatschappelijke en vaak torenhoge verwachtingen die erachter schuil gaan. Want, zegt ze, één ding is zeker: er is niets mis met ons. Maar wél van alles met de samenleving waarin we ons begeven.

Alles moet perfect – ook de eigen zelfhulp
Zelfhulpboeken waarmee je aan de slag kan om het beste uit jezelf te halen zijn al jaren populair. Mensen zijn altijd al op zoek geweest naar manieren om zichzelf mentaal, sociaal en professioneel te verbeteren, en wie wil er nou niet succesvoller, effectiever, financieel stabieler, gezonder, ongetemder en vooral gelukkiger leven? Het risico van wat ook wel de huidige ‘zelfhulphype’ wordt genoemd, is alleen dat er de maakbare illusie mee wordt gewekt dat er daadwerkelijk zoiets bestaat als het perfecte leven, en dus ook de perfecte zelfhulp om dat te bereiken. Terwijl het werkelijke bestaan uiteraard veel diepgaander en grilliger is dan dat, en onrealistische beloften voor een ‘mentale boost’ (‘geef geen fuck!’, ‘leef zonder stress!’, ‘vind de juiste mindset!’) het gevoel van falen zelfs kunnen verhogen. Want in dat gewone leven gaat het piekeren en malen voor velen gewoon door. Dat gold tenminste wel voor de Nederlandse influencer en auteur Vera Camilla Lucker (32). Sinds haar vroege jeugd worstelde zij met een angststoornis en dwangneurose. Meerdere therapieën volgden, maar zonder succes. En hoewel ze een succesvol YouTubekanaal startte en zoveel volgers kreeg dat ze daar al haar tijd in kon stoppen, zorgden een burn-out en een daarop volgende depressie er rond haar 26e voor dat ze niet langer verder kon. Lucker: ‘Het plaatje dat ik altijd had geleerd bij mentale problemen zoals depressie was: je gaat in therapie, je neemt medicatie en dan los je het op. Maar een ongelukkig of onbestemd gevoel hebben hoort er soms gewoon bij. En als dat zo is betekent dat niet dat je hebt ‘gefaald’ of iets ‘fout’ hebt gedaan.’ Met haar eigen ervaringen als basis schreef Lucker het boek Het zit tussen je oren – Hoe ik toch gelukkig werd met een angststoornis en een depressie. En dat is wat haar betreft nadrukkelijk geen handboek. ‘Ik was ooit zo perfectionistisch dat ik bang was dat ik het herstel van mijn eigen burn-out verkeerd zou aanpakken. Sowieso vind ik dat zelfhulpboeken de laatste tijd wat zijn doorgeslagen in hun nadruk op effectiviteit en geluk. En waar gaat iemand die vijfhoog achter woont precies een ijsbad nemen? Soms helpt het meer om te weten dat je niet alleen bent, en dat er veel mensen zijn die zich niet elke dag goed voelen. Je kan nog steeds bestaan met je problemen. En al is dat niet elke dag het geval: je kan nog steeds gelukkig zijn.’

Trend onder jonge auteurs staat niet alleen.
Meer jonge non-fictie auteurs zochten de afgelopen tijd naar hoop en herkenbaarheid in veeleisende tijden, zonder een ‘how-to’ boek te schrijven. Presentator Tim Hofman (36) benadrukte in zijn Goede moed – Pleidooi voor een minder bang bestaan dat onze heersende opvattingen over onder andere persoonlijke groei wel aan wat heroverweging toe zijn. En hoe dankbaar het kan zijn om daar daadwerkelijk eerlijk over te worden bewees mediapersoonlijkheid Leslie Keijzer (34). Na de geboortes van haar zoontjes Moises (5) en Manuel (3) belandde zij in een postnatale depressie. ‘In mijn jeugd had ik al last van depressies, maar door de veranderingen in hormonen ging ik me na mijn zwangerschappen echt heel slecht voelen. En ook het jonge moederschap viel me best zwaar. Ik kreeg last van angst- en paniekaanvallen; zo’n tien keer per dag dacht ik dat ik dood zou gaan door ademnood.’ Toen ze het uiteindelijk echt niet meer voor haar omgeving kon verhullen deelde Keijzer haar gemoedstoestand in het reality-tv-programma Echte Gooische Moeders. ‘Ik dacht dat ik niet ‘normaal’ was, en mijn verhaal niet herkenbaar zou zijn. Maar ik kreeg zoveel reacties dat een uitgeverij mij zelfs benaderde om mijn verhaal op te schrijven. Dat leek me interessant maar ik dacht ook: nou, dat wordt nooit een succes. Het idee dat ik misschien een paar mensen kon helpen was doorslaggevend.’ Mama huilt harder – Twee kinderen, twee depressies kwam eind mei 2024 binnen op nummer één van de bestsellerlijst. Keijzer: ‘Ik wilde vooral dat het een overzichtelijk verhaal zou zijn én dat er een luisterboekversie van zou komen. Want als je depressief bent kun je echt niet een heel boek lezen, ik kon niet eens de straat op. Ik geef ook geen tips in mijn boek, dat wilde ik niet. Ik heb zelfhulpboeken zelfs altijd een beetje krom gevonden; alsof je met een paar gedragsregels en wat optimisme je hele leven kan veranderen. Als je je slecht voelt, dan is dat zo. En dan moet je daar proberen uit te komen. Bij mij was de oplossing na heel veel therapie toch antidepressiva, maar dat hoeft niet voor iedereen zo te zijn. En ik had de behoefte ook helemaal niet om voor iedereen te praten. Dit was mijn verhaal en dat moest het vooral ook blijven.’

Begrip van de omgeving
Voor Vera Camilla Lucker was ‘gek worden’ altijd een grote angst. ‘Maar we kunnen allemaal te maken krijgen met mentale problemen. Dat ik dat nu zelf begrijp en de grenzen ervan accepteer, maakt het makkelijker om erover te praten met mijn omgeving.’ En voor die omgeving was die openheid soms best even wennen, ondervond ook Leslie Keijzer. ‘Kennelijk werd ik op social media gezien als een succesvolle Gooische vrouw, maar dat stempel klopte al heel lang niet meer. Intussen duwde ik iedereen weg, omdat ik zelf ook niet wist hoe ik geholpen kon worden. Daarom heb ik mijn boek ook geschreven voor de ouders, vrienden en partners van mensen met een depressie. Zodat je misschien wat beter begrijpt hoe het voelt om het mentaal zwaar te hebben. Uit de reacties merkte ik dat de behoefte daaraan groot was, al vond ik het best spannend om te doen en stond ik echt te kijken van de schone schijn die nog om dit onderwerp heen hangt. Dat laatste mag wel wat minder wat mij betreft, en ik denk niet meer dat ik daar de enige in ben. Want ik had natuurlijk geen moord gepleegd. Ik was ‘alleen maar’ depressief geworden in een wereld met heel hoge verwachtingen.’ In een wereld waarin alles maakbaar lijkt – óók onze mentale gezondheid – is (h)erkenning misschien wel belangrijker dan ‘perfecte’ oplossingen. Die zachtere benadering smaakt naar meer en kan zorgen voor een meer open gesprek binnen alle generaties. Want het is oké om even niet oké te zijn, zeggen deze schrijvers. En daarmee stellen ze zich niet per se kwetsbaar op, maar geven ze vooral een broodnodig tegengeluid.

Paul Murray – De bijensteek

Bestel Een Schitterende Leegte via Paagman.nl

Een poging tot verzet tegen onze obsessie
met productiviteit in een wereld waarin alles
meetbaar is en je altijd méér kunt doen.

Een schitterende leegte, Lieke Knijnenburg € 22,99
(verschijnt januari 2025)

De Hoofdzaken-serie behandelt belangrijke thema’s
op het gebied van mentale gezondheid en neurodiversiteit.
Van de serie zijn inmiddels zeven delen verschenen.

Eetgestoord, Charlotte Simons € 22,99