Ieder jaar staan wij op 4 mei stil bij de gebeurtenissen en effecten van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en herdenken wij gezamenlijk de oorlogsslachtoffers. Op 15 augustus wordt er ieder jaar echter ook een ander, meer vergeten deel van de oorlog herdacht: die van de Japanse onderdrukking in en om voormalig Nederlands-Indië.
Op 7 december 1941 viel Japan de op Hawaii gelegen Amerikaanse legerbasis Pearl Harbor aan. Deze succesvolle aanval betekende het begin van de oorlog in Zuidoost-Azië en de Pacific. Deze oorlog is altijd wat onderbelicht geweest in Nederland, er wordt over onderwezen, maar de schaamte over de acties van Nederland in die tijd zorgt er nog altijd voor dat het onderwijs hierover niet optimaal is.
Dit terwijl de gebeurtenissen uit die periode van grote invloed zijn geweest – en nog steeds zijn – op een groot deel van de Nederlandse bevolking, waaronder de Indische Nederlanders en de soldaten die daar gestationeerd waren. De Japanse interneringskampen, de dekolonisatieoorlog en de politionele acties hebben diepe wonden achtergelaten bij deze groep Nederlanders, en de gevolgen daarvan zijn soms nog generaties lang voelbaar. Deze boeken belichten elk op een eigen manier deze donkere periode uit de geschiedenis van het Koninkrijk der Nederlanden.
1. Een ongeduldig verlangen – Willem Nijholt
Mooi geschreven herinneringen van Willem Nijholt over de repatriëring naar Nederland, de familie in Millingen aan de Rijn waar hij met zijn en broer en zusje terechtkomt en de jaren daarna. De Intense herinneringen aan de tijd in Indië en de jappenkampen, maar ook zijn ontluikende homoseksualiteit, de moeilijkheden van het opgroeien in het bekrompen Nederland van de jaren 50, en daarna het begin van zijn toneelcarrière worden met prachtig taalgebruik maar ook met humor beschreven, vergezeld van een 32 pagina’s tellend fotokatern.
2. Soldaat in Indonesië 1945-1950 – Geert Oostindië
Geert Oostindië, directeur van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land-, en Volkenkunde, schreef dit boek op grond van een groot onderzoek onder meer dan 200.000 militairen die meevochten in de de kolonisatieoorlog. In dit boek, waarin vooral de oorlogsmisdaden centraal staan, geven brieven, dagboeken, foto’s en memoires een aangrijpend inzicht in deze zwarte bladzijden uit onze geschiedenis. Maar het gaat ook om andere thema’s: de spanning tussen de Nederlandse missie en de weerbarstige realiteit ter plekke; begrip en onbegrip over Indonesiërs en de strijd voor onafhankelijkheid; frustraties over de militaire en politieke leiding; angst, wraak en schaamte; verveling en seks; ontheemding daar, en thuis; boosheid om verloren jaren en gebrek aan waardering.
3. De Tolk van Java – Alfred Birney
Een bijzonder indrukwekkend boek over de moeilijk relatie tussen een vader die opgroeide in Nederlands-Indië en zijn zoons. Dit rauwe, autobiografische verhaal geeft een goede kijk op de gebeurtenissen tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië en de politionele acties, maar ook van het leven daarna in Nederland en de gevolgen van de oorlog op het leven van een gezin in het Den Haag van de jaren 50. De tolk van Java is een beklemmend en soms ook ontroerend boek. Alfred Birney won met dit boek de Libris Literatuurprijs 2017. De jury van de prijs beschreef De tolk van Java als een roman ‘waarin je je als lezer door de sublieme stijl bijna medeplichtig voelt aan de beschreven wreedheden en tegelijk ook de kracht ervaart om te willen overleven’.
4. Slag in de Javazee – Anne Doedens
Informatief boek over de geallieerde aanval op de Japanse invasievloot. Op pijnlijke wijze werd duidelijk dat Japan over een uiterst goed uitgeruste en goed getrainde militaire zeemacht beschikte. De mislukte geallieerde aanval had meer dan 2000 doden als gevolg onder wie de commandant, Karel Doorman. Niet alleen de slagen op de Javazee worden in dit boek besproken, er worden ook hoofdstukken gewijd aan het koloniale bestuur van Nederlands-Indië en aan Japan als agressieve militaire grootmacht en haar expansiedrift die leidde tot deze oorlog. Met 32 pagina’s aan foto’s en verwijzingen is dit boek een waardevolle bron voor wie meer wil weten over de militaire kant van de oorlog in Zuidoost-Azië en de Pacific.
